Από τη Σαμαρά Στεφανία, Λογοπεδικό – Λογοθεραπεύτρια Ειδικής Αγωγής και Εκπαίδευσης, M.Sc., και Λογοθεραπεύτρια του κέντρου ειδικών θεραπειών “ΛΟΓΟΥπολη”
Τα παιδιά ξεκινούν να παράγουν τις πρώτες τους λέξεις σε ηλικία περίπου 12 μηνών και δημιουργούνε τις πρώτες προτάσεις περίπου 24 μηνών. Στην ηλικία των 3 – 4 ετών είναι ικανά να συμμετέχουν σε συζητήσεις και να περιγράφουν απλές καταστάσεις. Είναι φυσιολογικό σε αυτές τις ηλικίες κάποια φωνήματα να μην παράγονται ή να αντικαθίστανται από άλλα. Αυτό συμβαίνει, διότι κάθε φθόγγος – φώνημα εδραιώνεται σε διαφορετική ηλικία. Ωστόσο, στην ηλικία των 5 – 6 ετών αναμένουμε η ομιλία του παιδιού να είναι καταληπτή και να γίνεται σωστή παραγωγή και τοποθέτηση όλων των φωνημάτων και των συμπλεγμάτων. Σημαντικό είναι να θυμόμαστε ότι όλα τα παιδιά δεν ακολουθούν την ίδια πορεία ανάπτυξης. Κάθε παιδί έχει τα δικά του χρονολογικά ορόσημα κατάκτησης των φωνημάτων και των συμπλεγμάτων.
Άρθρωση είναι ο συνδυασμός των κινήσεων των αρθρωτών (γλώσσα, χείλη, δόντια, υπερώα) με στόχο την παραγωγή των ήχων της ομιλίας. Διαταραχές άρθρωσης ονομάζονται οι δυσκολίες που παρουσιάζει ένα άτομο στην ομιλία του κατά την παραγωγή του λόγου. Η εμφάνισή τους γίνεται κατά τα πρώτα χρόνια της ζωής ενός παιδιού και γίνεται ευρέως αντιληπτή κατά την προσχολική του ηλικία. Αυτοί που το ανακαλύπτουν πρώτοι είναι συνήθως οι γονείς ή άτομα που περνούν αρκετές ώρες με το παιδί, όπως για παράδειγμα οι δάσκαλοι στο σχολείο.
Όταν το παιδί γνωρίζει το φώνημα που θέλει να παράγει, αλλά αδυνατεί να το σχηματίσει και να το εκφέρει, λόγω της μη σωστής χρήσης ή τοποθέτησης των αρθρωτών, μιλάμε για αρθρωτική διαταραχή. Οι δυσκολίες αυτές κάνουν την εμφάνισή τους περίπου στο 4 έτος και άνω και ενδέχεται να είναι μακροχρόνιες. Οι διαταραχές άρθρωσης μπορεί να οφείλονται απλώς σε λανθασμένο μοντέλο παραγωγής φωνημάτων, σε προβλήματα στη δομή των οργάνων της άρθρωσης, σε μειωμένο έλεγχο ή αδυναμία των μυών και των νεύρων που σχετίζονται με την άρθρωση, καθώς και σε ορθοδοντικές ανωμαλίες.
Σύμφωνα με σχετικές έρευνες, οι αιτίες που είναι υπεύθυνες για την εμφάνιση των παραπάνω δυσκολιών, είναι οι εξής:
Η κληρονομικότητα, η μερική απώλεια ακοής, κυρίως κατά την περίοδο της γλωσσικής και φωνολογικής ανάπτυξης του ατόμου, η δυσκολία της ακουστικής αντίληψης, διάκρισης και επεξεργασίας των ήχων, η συναισθηματική ανωριμότητα του παιδιού και τα ελλιπή ερεθίσματα που παρέχονται από το περιβάλλον του παιδιού. Επιπροσθέτως, έχει αποδειχθεί ότι τα παιδιά με φωνολογικά ελλείμματα κατά τη νηπιακή ηλικία, μπορεί να παρουσιάσουν δυσκολίες κατά τη σχολική τους επίδοση, οι οποίες σχετίζονται με μαθησιακές δυσκολίες (γραφο-αναγνωστικές δυσκολίες, δυσκολίες στην ορθογραφία).
Η ηλικία η οποία είναι καθοριστική για τη μετέπειτα εξέλιξη του παιδιού είναι ηλικία των 3.5 – 4 ετών όπου παρατηρείται ραγδαία αύξηση λεξιλογίου. Η έγκαιρη αποκατάσταση των δυσκολιών θα βοηθήσει το παιδί στο να καλύψει τα τυχόν ελλείμματα και θα προλάβει στο να μη δημιουργηθούν νέες δυσκολίες. Έχει παρατηρηθεί πως τα παιδιά με αρθρωτικές ή φωνολογικές δυσκολίες αποκτούν περιορισμένο λεξιλόγιο, διότι “αποφεύγουν” τις λέξεις που τους δυσκολεύουν. Οι φωνολογικές δυσκολίες στην προσχολική ηλικία μπορεί να επηρεάζουν τη σχολική επίδοση και σχετίζονται με τις μαθησιακές δυσκολίες. Συνεπώς, είναι πολύ σημαντικό όλες οι δυσκολίες να αντιμετωπιστούν πριν το παιδί πάει στην Α’ Δημοτικού. Είναι συνηθισμένο οι δυσκολίες του προφορικού λόγου να επηρεάσουν το γραπτό λόγο, καθώς ένα παιδί γράφει όπως μιλάει.
Ο λογοθεραπευτής θέτει τους στόχους που πρέπει να πετύχει το παιδί και ακολουθείται ένα εξατομικευμένο πρόγραμμα παρέμβασης. Στόχος είναι να βελτιωθούν τα αρθρωτικά και φωνολογικά λάθη και το παιδί να μπορεί να χρησιμοποιεί σωστά τους ήχους στην αυθόρμητη ομιλία του, ώστε να βελτιωθεί η ποιότητα ζωής του.
Μια σωστή θεραπευτική αντιμετώπιση πρέπει να περιλαμβάνει ασκήσεις με συλλαβές, ψευδολέξεις, λέξεις και προτάσεις με το φώνημα στόχο σε όλες τις θέσεις. Επίσης, κρίνεται σκόπιμο να χορηγούνται και ασκήσεις ενδυνάμωσης του στομοτοπροσωπικού μηχανισμού. Οι ασκήσεις αυτές πρέπει να επαναλαμβάνονται στο σπίτι για να υπάρξει ταχύτερη και πληρέστερη βελτίωση στην παραγωγή της ομιλίας.
Μπορείτε να βοηθήσετε το παιδί σας δίνοντας, καθώς μιλάτε, ένα πολύ έντονο πρότυπο της λέξης που περιέχει το γράμμα που δυσκολεύει το παιδί, π.χ. αν το παιδί δεν λέει το /ρ/, μπορείτε να λέτε λέξεις τονίζοντας το γράμμα αυτό, ώστε το παιδί να σας ακούσει και να προσπαθήσει σας αντιγράψει στον τρόπο που λέτε τη λέξη.
Έρευνες έχουν δείξει ότι παιδιά που εξασκούνταν τακτικά με τους γονείς παρουσίασαν ταχύτερη αυτοματοποίηση στην ορθή παραγωγή του φωνήματος στόχου, σε αντίθεση με παιδιά που δεν εκτελούσαν το ασκησιολόγιο σε άλλα πλαίσια εκτός της αίθουσας λογοθεραπείας. Συνάμα, η μη εκτέλεση των ασκήσεων φαίνεται πως εμπόδισε τα παιδιά αυτά να μεταφέρουν τη νέα γνώση (σωστός τρόπος άρθρωσης) σε άλλα πλαίσια, όπως το σχολείο, ενώ είχαν κατακτήσει τους στόχους εντός θεραπευτικού πλαισίου. Να θυμάστε ότι, σε κάθε περίπτωση, όσο νωρίτερα ξεκινήσει η παρέμβαση τόσο καλύτερη είναι η πρόγνωση!
Αν υποψιάζεστε ότι υπάρχει δυσκολία στην ανάπτυξη του παιδιού σας απευθυνθείτε άμεσα στους ειδικούς και συγκεκριμένα σε κάποιο κέντρο Ειδικών Θεραπειών. Η πρώιμη παρέμβαση είναι το κλειδί για έγκαιρη θεραπεία. Το κέντρο μας, που βρίσκεται στην Καλαμαριά Θεσσαλονίκης είναι πλήρως εξοπλισμένο με καταρτισμένο προσωπικό, έτοιμο να βοηθήσει την κάθε σας ανάγκη και να γίνει μία λύση στο πρόβλημά σας.